Czy można obliczyć stosunkowy udział wychowania i środo­wiska w rozwoju wzorców zachowania bądź cech psychicznych, takich jak uzdolnienia muzyczne? Zważywszy na pasję, z jaką w ciągu ostatnich lat usiłowano dowieść, że albo geny, albo środowisko są najistotniejsze dla rozwoju, nie można się dzi­wić, że wynik tej dyskusji przypomina raczej bezbarwny kom­promis między dwoma skrajnymi stanowiskami. [...]

Znaczenie genów i środowiska dla rozwoju wszystkich zwie­rząt, w tym także ludzi, jest oczywiste ? tak w wypadku pozornie prostych cech fizycznych, jak i złożonych zmiennych psycholo­gicznych. Weźmy na przykład krótkowzroczność. Wada ta wystę­puje rodzinnie, co sugeruje, że jest dziedziczna. Tymczasem wpły­wa na nią również doświadczenie jednostki. Zarówno występo­wanie tej wady u rodziców, jak i [...]

Chociaż w miarę rozwoju dziecka rówieśnicy zaczynają od­grywać coraz większą rolę, centralnym aspektem życia więk­szości dzieci jest rodzina – grupa powiązanych ze sobą osób, o których Dodie Smith pisał: ?ta kochana ośmiornica, z której macek nigdy nie udaje się nam uciec”. Tak jak w wypadku wczesnego głaskania, rodzina wywiera wszechogarniający dłu­gofalowy wpływ na rozwijające się [...]

Uczenie się to nie jedyny przejaw oddziaływania doświad­czenia na zachowanie człowieka. Poważne długotrwałe zmiany zachowań dorosłych mogą być wywoływane przez inne czyn­niki środowiskowe, które nie mają nic wspólnego z uczeniem się. Przykład z badań nad zwierzętami – zjawisko wczesnego głaskania – pokazuje, jak istotne mogą być owe czynniki. Zwyczajne głaskanie młodych szczurów może zmienić ich [...]

Geny są istotne. Jednak nawet najbardziej pobieżne spoj­rzenie na ludzkość ukazuje niezwykłą wagę jednostkowego doświadczenia, wychowania i kultury. Popatrzmy choćby na zadziwiające zróżnicowanie ludzkiego języka, nawyków żywie­niowych, zwyczajów małżeńskich, metod wychowawczych, strojów, religii, architektury, sztuki i wielu, wielu innych. Nikt nie może poważnie podawać w wątpliwość niezwykłej zdolno­ści człowieka do uczenia się od innych i [...]

Niezwykłe podobieństwo bliźniąt, a zwłaszcza mistyczny niemal związek bliźniąt jednojajowych, to temat dobrze znany literaturze. Na przykład, powieść Bruce’a Chatwina On the Black Hill to historia Lewisa i Benjamina Jonesów, identycz­nych genetycznie bliźniąt mieszkających na walijskiej farmie. Od czterdziestu dwóch lat śpią w tym samym rodzicielskim łożu. Osiągnąwszy wiek średni, spotykają kobietę, która pro­wadzi badania [...]

Zrozumienie mechanizmu mieszania się cech dziedzicznych podczas reprodukcji to jedno z największych odkryć nauko­wych. Wszystko zaczęło się w połowie dziewiętnastego wieku od początkowo mało znanych badań czeskiego zakonnika Gre­gora Mendla. Mendel, choć nie wiedział nic o subtelnościach molekularnych, sformułował prawa dziedziczności, które – gdy powtórnie odkryto jego prace – doprowadziły do powstania nowej dziedziny nauki: [...]

Pewien psycholog napisał kiedyś, że jego koledzy mają skłonność do podkreślania olbrzymiego wpływu środowiska na rozwój człowieka… ale tylko do chwili narodzin ich drugiego dziecka. Proces uczenia się – jeden z najbardziej oczywistych sposobów, w jakie zachowanie jednostki podlega wpływowi środowiska i doświadczenia – to główny przedmiot dociekań psychologii dwudziestego wieku. Tymczasem, jak szybko prze­konuje [...]